Ասիան թափ է հավաքում։ Եկել է միջազգային մեխանիզմների գործարկման ժամանակը, որոնք, մինչ այդ, ստեղծվել և կարգավորվել են գրեթե 30 տարի՝ մեկ կառույցի մեջ անցկացնելու համար։ Հստակ, կայուն և անխափան աշխատող՝ հաշվի առնելով այն, որ համաշխարհային իրավիճակն այժմ դրա խիստ կարիքն ունի։
Հանդիպումները…
Այս մեխանիզմի գործարկման էպիկենտրոնը ս.թ. հոկտեմբերին Ղազախստանն էր՝ ակտիվ և հավակնոտ հետխորհրդային երկիր, տարածաշրջանի տնտեսական և քաղաքական առաջնորդների թվից, որը հանդես էր գալիս որպես հիմնական բանակցային հարթակ։ Ղազախստանի մայրաքաղաքում Ասիայում փոխգործակցության և վստահության միջոցների ամրապնդման համաժողովի 30-ամյա հոբելյանական VI գագաթնաժողովին ժամանել են 11 պետությունների ղեկավարներ և ևս մեկուկես տասնյակ երկրների կառավարությունների ներկայացուցիչներ:
Հարթակը պատահական չի ընտրվել, 2014 թվականից ի վեր, ԱՓՎՄԱ-ի շտաբը գտնվում է Աստանայում: Դրան պետք է ավելացնել, որ Ղազախստանը մշտապես հավատարիմ է կայուն չեզոքության քաղաքականությանը և չունի ոչ քաղաքական, ոչ տնտեսական, ոչ էլ տարածքային հակասություններ մասնակից երկրների հետ։ Ինչը թույլ է տալիս նրան ընդունել ներկայացուցիչներ, այդ թվում՝ հակամարտող կողմերին՝ Հնդկաստանին և Պակիստանին, Տաջիկստանին և Ղրղզստանին, Ադրբեջանին և Հայաստանին։
Առաջին հանդիպումները տեղի են ունեցել դեռ հոկտեմբերի 12-ին։ Ղազախստանի Հանրապետության Նախագահ Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևը ջերմորեն դիմավորել է Կատարի Էմիր Թամիմ բեն Համադ Ալ Թանիին, որից հրավեր է ստացել ներկա գտնվել ֆուտբոլի Աշխարհի առաջնությանը, սեղանի թենիս է խաղացել Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ և ընդունել է պետության նախագահ Խալիմա Յակոբի անունից Սինգապուր այցելելու հրավերը, որը վարչապետ Մոհամադ Մալիկի բին Օսմանն է փոխանցել:
Ի դեպ, շատ փորձագետների կարծիքով, առաջին հերթին նման միջոցառումների ժամանակ պետք է հաշվի առնել այսպես կոչված «հանդիպումները գագաթնաժողովի շրջանակներում»։ Հենց այնտեղ են կնքվում ամենակարևոր փաստաթղթերը և քննարկվում են կրիտիկական խնդիրները։ Նման հանդիպումների շրջանակներում Տոկաևն ու Էրդողանը քննարկել են արտաքին քաղաքականության, ներդրումների, առևտրատնտեսական համագործակցության, լոգիստիկայի, ռազմական արդյունաբերության, էներգետիկայի և գյուղատնտեսության հարցերը, այսինքն՝ ամենաարդիական և ժամանակակից թեմաները։
Նաև զրույց է տեղի ունեցել Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևի և Վիետնամի փոխնախագահ Ան Սուանի, ՉԺՀ փոխնախագահ Վան Ցիշանի և այլ պաշտոնատար անձանց հետ։ Այստեղ տեղի է ունեցել նաև Ղրղզստանի նախագահ Սադիր Ժապարովի, Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի, Տաջիկստանի նախագահ Էմոմալի Ռահմոնի եռակողմ հանդիպումը։
Ասիան ղեկին!
Այնուամենայնիվ, ԱՓՎՄԱ-ի «շքերթը» նույնպես շատ անակնկալներ բերեց: Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևը երկար տարիների ընթացքում առաջին անգամ բարձրաձայնել է այն մասին, որ երկար տարիներ չեն համարձակվել արտահայտել արևմտյան աշխարհի կողմնակիցները։
«Կանխատեսումը, որ 21-րդ դարը լինելու է Ասիայի դար, այսօր իրականություն է դարձել։ Ասիան դարձել է անվանական հնա–ի և գնողունակության հավասարության ճանաչված համաշխարհային տնտեսական առաջատարը»,- հայտարարել է Ղազախստանի առաջնորդը: Տարածաշրջանն ունի զգալի մարդկային և բնական ռեսուրսներ։ Աշխարհի 30 խոշորագույն քաղաքներից 21-ը գտնվում են Ասիայում։ Ակնկալվում է, որ մինչև 2030 թվականը միջին խավի սպառման ենթադրյալ 30 տրիլիոն դոլարի աճից միայն 1 տրիլիոն դոլարը բաժին կհասնի արևմտյան տնտեսություններին:
Ասիային տարածաշրջանային խաղացողների ցրված խմբից համաշխարհային մասշտաբի իրական տնտեսական և քաղաքական ուժ դարձնելու համար անհրաժեշտ է միայն մեկ բան ՝ համախմբում։
«Ասիայի ապագան կախված է մշակույթների, ավանդույթների և աշխարհայացքների միջև երկխոսության ամրապնդման մեր հավաքական պատրաստակամությունից», – ընդգծել է Տոկաևը:
Դրա համար Աստանան նաև առաջարկել է մի շարք գործուն միջոցներ, և, առաջին հերթին, ստեղծել կայուն փոխկապակցվածության վերաբերյալ ԱՓՎՄԱ խորհուրդ։ Դա թույլ կտա վերացնել այն բացերը, որոնք վերջերս առաջացել են տրանսպորտային-լոգիստիկ տարանցիկ միջանցքներում և ստեղծել ապրանքների մատակարարման արդյունավետ համակարգ։
«Բեռների փոխադրման հարմարավետ և մատչելի ուղիները կարևոր գործոն են մեր տնտեսությունների կայուն աճի համար», – բացատրեց Տոկաևը:
Չինաստանի նախաձեռնած ֆինանսական գագաթնաժողովը Ղազախստանի առաջնորդն առաջարկել է վերափոխել մշտապես գործող հարթակի: Այս և այլ լուծումները թույլ կտան ԱՓՎՄԱ տարածքում ստեղծել պարենային անվտանգության ապահովման իրապես աշխատող մեխանիզմ, որն այժմ աշխարհում խիստ անհրաժեշտ է։ Ըստ էության, դրանք «կանաչ միջանցքներ» կլինեն ապրանքների ապրանքատեսակային կատեգորիայի համար ՀՄՀ անդամ պետությունների միջև։
«Ասիան արտադրում է համաշխարհային գյուղատնտեսական արտադրանքի երկու երրորդը, սակայն շարունակում է խոցելի մնալ այս ոլորտում», – ասել է Տոկաևը: Բացի տնտեսական հարցերից, որոնք ոչ պակաս կարևոր են և լուծում են պահանջում, Ղազախստանի նախագահը նշել է էկոլոգիայի և մարդկային կապիտալի հարցերը
«Տնտեսական միջոցառումները կարելի է արդյունավետ համարել միայն այն դեպքում, եթե դրանք ուղղված են մարդկային հարթությանը, մարդկային ռեսուրսների պահպանմանը և զարգացմանը», – նշել է նա։
“Ասիական կուրսին” աջակցություն է հայտնել ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը։
«Ինչպես Ասիայում մեր շատ գործընկերներ, մենք էլ կարծում ենք, որ պահանջվում է սկսել համաշխարհային ֆինանսական համակարգի աշխատանքի սկզբունքների վերանայումը, որը տասնամյակներ շարունակ թույլ է տվել ինքնահռչակ, այսպես կոչված, «ոսկե միլիարդին», որը փակել է կապիտալի ու տեխնոլոգիաների բոլոր հոսքերը, հիմնականում ապրել ուրիշի հաշվին»– հայտարարել է ՌԴ ղեկավարը ։
Գագաթնաժողովի օրինաչափ արդյունքը ընդհանուր բանաձևն էր, որը որոշում էր միավորման զարգացման հետագա ընթացքը։ Եվ դրա առաջին կետն ուղղված է խորհրդակցական մարմնից ԱՓՎՄԱ-ի վերափոխմանը լիարժեք տարածաշրջանային միջազգային կազմակերպության:
«Կազմակերպությունը կնպաստի անդամ պետությունների դինամիկ, հավասար, համապարփակ և հավասարակշռված տնտեսական աճի, փոխկապակցվածության, սոցիալական և մշակութային զարգացման ապահովմանը», – արձանագրվում է բանաձևում: – «Մենք կմեծացնենք հավաքական աշխատանքը կազմակերպության շրջանակներում՝ 21-րդ դարի բոլորիս համար ընդհանուր խնդիրների համատեղ լուծումներ գտնելու նպատակով՝ տարածաշրջանի անվտանգությունն ու բարգավաճումն ապահովելու, ՄԱԿ-ի Կանոնադրությանը համապատասխան վեճերի խաղաղ կարգավորման նպատակով»:
Նորացված ԱՓՎՄԱ-ն մտադիր է համագործակցել փոխշահավետ մակարդակով, ինչպես մասնակից պետությունների, այնպես էլ այլ երկրների, կազմակերպությունների և ֆորումների միջև:
ԱՓՎՄԱ-ի հոբելյանական գագաթնաժողովն իսկապես բեկումնային էր: Ամփոփելով ասվածը՝ կարելի է եզրակացնել, որ մենք այժմ ներկա ենք պատմական իրադարձությանը։ Մենք տեսնում ենք, թե ինչպես է երկխոսության համեստ հարթակն աստիճանաբար վերածվում լիարժեք գործող տարածաշրջանային միջազգային միավորման, որը հետագայում, թեկուզ ոչ անմիջապես, բայց հնարավորություն ունի դառնալու Ասիական միություն ՝ Եվրոպական տիպի։
Չնայած շահերի տարբերությանը, քաղաքական և տարածքային հակամարտություններին, մասնակից պետություններն աստիճանաբար խոսքերից ու ելույթներից անցնում են իրական գործերի, որոնք կարող են լուրջ ազդեցություն ունենալ համաշխարհային իրավիճակի վրա։ Եվ այս գործընթացի նախաձեռնողը հիմնականում Ղազախստանն է, որն ունի ինտեգրման հարուստ փորձ։
«Ուզում եմ ընդգծել, որ մենք նոր կազմակերպություն չենք ստեղծում, այլ անցնում ենք ինստիտուցիոնալ զարգացման նոր փուլ», – ամփոփեց Կազիմ-Ժոմարտ Տոկաևը գագաթնաժողովը։ Խորհրդակցության կարգավիճակի բարձրացումը կամրապնդի Ասիայի աճող դերը համաշխարհային գործերում և անդամ պետությունների փոխգործակցությունը կբերի նոր մակարդակի:
Այս խոսքերին պետք է ուշադրություն դարձնել և ընդունել, որ նոր կազմակերպությունը ունի բոլոր հնարավորությունները ստանալ համաշխարհային հանրության լուրջ ծանրորդի կարգավիճակ, ի դեմս Միացյալ Ասիայի։
Աշոտ Սարգսյան
