«Փաստ» օրաթերթը գրում է.«Տպավորություն է ստեղծվում, թե հայ-թուրքական հարաբերությունները բռնել են կարգավորման ուղին, և Փաշինյան-Էրդողան հեռախոսազրույցն էլ այն ապացույցներից մեկն է, թե գործընթացը շատ արագ ու կայուն կերպով է առաջ գնում: Փաշինյան-Էրդողան հեռախոսազրույցն առաջին հերթին ուղղված էր այդ իմիտացիայի տպավորությունն ամրապնդելուն:
«Փաստի» հետ զրույցում նման կարծիք է հայտնել թուրքագետ Ռուբեն Մելքոնյանը՝ շեշտելով, որ իրականում Էրդողանը հեռու է դիվանագիտական էթիկետը հարգելուց, իսկ տարբեր կրոնական ու պետական տոների հետ կապված հարևան կամ ոչ հարևան երկրների ղեկավարների հետ զրուցելը նրա համար առաջնահերթություն չէ: «Բացի այդ, Էրդողանը եղել ու շարունակում է մնալ ամենահակահայկական գործիչներից մեկը: Չմոռանանք իր ելույթը Բաքվում՝ 44-օրյա պատերազմից հետո: Մեծ հաշվով, նա մի անձ է, որը գովերգում ու արդարացնում է երիտթուրք ցեղասպաններին: Ակնկալել, որ Էրդողանը փոխել է իր մոտեցումները, իսկ այդ հեռախոսազրույցն Էրդողանի նվերն է հայությանը, ուղղակի դաժան միամտություն է, որը հայ ժողովրդին դարեր շարունակ ուղեկցում է»,-շեշտեց մեր զրուցակիցը՝ հիշեցնելով Թուրքիայի նախագահի՝ ամիսներ առաջ արված հայտարարությունը, ըստ որի, Վրաստանի վարչապետը իրեն էր փոխանցել Փաշինյանի՝ իր հետ հանդիպելու առաջարկը:
«Այդ ժամանակ հայտարարեց, որ եթե Փաշինյանն ուզում է իր հետ հանդիպել, ապա պետք է որոշակի քայլեր անի: Էրդողանը հստակ նախապայման էր դրել անգամ այս հեռախոսազրույցի համար: Այստեղ բարոյական կողմ էլ կա. Էրդողանը շարունակ վիրավորել է Հայաստանին, բացահայտ մասնակցություն է ունեցել 44-օրյա պատերազմում: Այսինքն, խոսել մի երկրի ղեկավարի հետ, որը մեղավոր է հազարավոր հայորդիների մահվան մեջ, և ցույց տալ, թե, ասես, ոչինչ չի եղել, այդքան էլ չի տեղավորվում բարոյականության սահմանների մեջ: Թուրքիայի որևէ նախապայման չի փոխվել, Թուրքիայի քաղաքականությունը 100 տարվա ընթացքում ևս չի փոխվել: Ինչպես 100 տարի առաջ, 100 տարի հետո, այսօր ևս Թուրքիայի և Ադրբեջանի այժմյան ղեկավարները խոսում են «Զանգեզուրի միջանցքի», Սյունիքն օկուպացնելու, Արցախի մասին: Հետևաբար, Հայաստանի իշխանությունների այս ոգևորությունը ու դրական շեշտադրումները, որ ցույց են տալիս պաշտոնական քարոզչամեքենայով, որևէ կապ չունեն իրականության հետ»,-ընդգծեց նա՝ շեշտելով, որ Հայաստանը 30 տարի է՝ հայտարարում է, որ պատրաստ է առանց նախապայմանների հարաբերություններ հաստատել Թուրքիայի հետ:
«Մինչդեռ 30 տարի շարունակ Թուրքիան մերժել է Հայաստանի այդ առաջարկը: Հիմա որևէ փոփոխություն չի եղել, Թուրքիան շարունակում է նախապայմաններով խոսել: Պարզապես հիմա հայ հանրությանը մոլորեցնում են՝ նշելով, թե իբրև գործընթացն առանց նախապայմանների է, որը մեծագույն ֆարս ու մեծագույն կեղծիք է: Ի դեպ, իշխանամետ տարբեր շրջանակներ խոսում են այն մասին, թե ՀՀ ղեկավարները նախկինում էլ են հանդիպել, շփվել Թուրքիայի ղեկավարության հետ: Նախկինում ՀՀ ղեկավարները հաղթած երկրի ղեկավարներ են եղել ու կարող էին խոսել: Նախկինում ՀՀ ղեկավարները չեն խոսել պարտվածի դիրքում և իրենց 5000 երիտասարդների մահվան մեղավորի հետ այդպես ջերմ «Կուրբան Բայրամ» չեն շնորհավորել: Բացի այդ, Թուրքիայի ղեկավարները ու մասնավորապես Էրդողանը մինչև 2018 թվականը, մինչև 44-օրյա պատերազմն ամեն կերպ խուսափել է ՀՀ ղեկավարների հետ շփվելուց: Ամեն առիթով բացասական վերաբերմունք է դրսևորել, իսկ պաշտոնական շփումները եղել են ծայրահեղ սառը և որևէ ջերմություն չպարունակող: Ընդհանուր առմամբ, Էրդողանին որպես դրական մեսիջներ հղող գործիչ, իսկ Թուրքիային որպես փոխված մոտեցումներով երկիր ներկայացնելը ոչ միայն սխալ, այլ ուղղակի կեղծիք է, հանրությանը մոլորեցնող քայլ»,-հավելեց Ռուբեն Մելքոնյանը:
Անդրադառնալով հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի շրջանակներում ձեռք բերված պայմանավորվածությանը՝ կապված երրորդ երկրների քաղաքացիների համար հայ-թուրքական ցամաքային սահմանը բացելու հետ, Ռ. Մելքոնյանը երեք հարթություն առանձնացրեց: Առաջինն ընդգծեց նախապատրաստական բնույթի մասին: «Նախ՝ փորձում են սահմանը աշխատեցնել: Երկրորդ՝ աշխարհաքաղաքական խնդիր կա այս առումով, քանի որ այդ սահմանն, ի վեջո, ՀԱՊԿ-ի ու ՆԱՏՕ-ի սահմանն է, և, փաստորեն, դեպի ՆԱՏՕ սահման է բացվում: Եվ հարց է առաջանում՝ այդ սահմանն արդյո՞ք ռուս սահմանապահներն են հսկելու, որովհետև, ըստ պայմանագրի, հայ-թուրքական սահմանը վերահսկում են ռուս սահմանապահները: Ենթադրվում է, որ բացվող սահմանը նույնպես պետք է լինի ռուսական զորքերի վերահսկողության ներքո: Ցամաքային սահմանի բացումը դեռևս չի ենթադրում բեռնափոխադրումներ, երրորդ երկրի քաղաքացիները որպես տուրիստ պետք է փորձեն այդ սահմանն օգտագործել:
Բայց չի բացառվում, որ նշվածին կարող է հաջորդել նաև ցամաքային բեռնափոխադրումների հետ կապված համաձայնությունը՝ կրկին 3-րդ երկրների համար: Այս պարագայում տարբեր պատժամիջոցների տակ գտնվող ՌԴ-ի համար այս ճանապարհը միգուցե որոշակի հետաքրքություն ունեցող ճանապարհ դառնա, մանավանդ, որ դժվար թե այս քայլին գնային առանց ՌԴ-ի համաձայնության ու դիրքորոշման: Երրորդը, իհարկե, վտանգների հանգամանքն է. այդ երրորդ երկրների քաղաքացիները կարող են, այսպես ասենք, ամենատարբեր ոճի լինել, որոնք կարող են ավելացնել մեր անվտանգային ռիսկերը: Հայաստանը, փաստորեն, այլ երկրների քաղաքացիների համար սպասարկող միջանցք է դառնում:
Խնդիրը պարզ չէ, տարբեր շերտեր ունի ու նաև հետփուլային չէ: Այսինքն, այս պահին գործարկվում է մեծ խաղի առաջին փուլը՝ ի դեմս սահմանը երրորդ երկրների համար բացելուն, բայց ենթադրում եմ, որ շարունակություն է լինելու՝ երկրորդ, երրորդ փուլ, ինչը մեծ քաղաքականության մաս է: Այնտեղ առաջին հերթին ՌԴ-ն է որոշակի մասնակցություն ունենալու, ուղղակի պետք է հասկանանք, թե մեր շահերը որոնք են, արդյոք կարողանո՞ւմ ենք մեր շահերը ներկայացնել, թե՞ հետզհետե վերածվում ենք սպասարկու երկրի»,-եզրափակեց Ռուբեն Մելքոնյանը:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
