«Փաստ» օրաթերթը գրում է.«Ադրբեջանի կողմից նոյեմբերի 9-ի կետերը խախտելուն զուգահեռ՝ կապիտուլ յանտական ռեժիմը սարսափելի արագությամբ, նախանձելի ճշտապահությամբ կատարեց բոլոր հայավնաս, աղետաբեր կետերը: Հիմա, սակայն, ձևավորվել են այնպիսի իրողություններ, համաձայն որոնց, հայկական կողմերին միանգամայն ազատ, ի շահ հայոց պետականության գործելու հնարավորություն է ընձեռված՝ պայմանավորված նոյեմբերի 9-ի համաձայնությունն Ադրբեջանի կողմից խախտելու փաստով:
Նման կարծիք է հայտնել ռազմական փորձագետ Դավիթ Ջամալյանը՝ «Փաստի» հետ զրույցում անդրադառնալով այսօր առկա վտանգներին՝ որոնք սպառնում են Բերձորին, նաև Աղավնո և Սուս գյուղերին:
Հիշեցնենք՝ Ադրբեջանի կողմից կառուցվող նոր երթուղու շահագործումից հետո Բերձորը, Աղավնոն, Սուսը կարող են անցնել Ադրբեջանի վերահսկողության տակ, ինչը չհերքվեց նաև պաշտոնապես: «Եթե մի պահ վերացարկվենք այն իրողությունից, որ այստեղ կապիտուլ յանտական ռեժիմ է, ապա հայկական կողմերը՝ թե՛ ՀՀ-ն, թե՛ ԱՀ-ն, բացառիկ հնարավորություն ունեն ոչ միայն չհանձնել Բերձորը, Աղավնոն ու Սուսը, այլև Ադրբեջանի կողմից նշված համաձայնության յուրաքանչյուր խախտման իրողությունը հաշվի առնելով՝ գործել ի շահ պետականության: Թե՛ պաշտոնական Երևանը, թե՛ Ստեփանակերտը ցանկացած պահի կարող են ձեռնարկել այն անհրաժեշտ քայլերը, որոնք անհրաժեշտ են հայոց երկու պետությունները պաշտպանելու համար: Այսինքն, ասել, որ մենք դատապարտված ենք կատարել նոյեմբերի 9-ի նաև այդ աղետաբեր կետը, ընդամենը հերթական սուտն է, մոլորությունը, որն այս կապիտուլ յանտական ռեժիմի ներկայացուցիչներն ուզում են մատուցել մեր ժողովրդին: Նոյեմբերի 9-ի համաձայնությունը հայկական կողմն իր մասով կատարել է, և այդ փաստը հաշվի առնելով՝ այդ համաձայնությունն այլևս մեր ձեռքերը չի կապում: Միևնույն ժամանակ, ակնհայտ է, որ եթե Նիկոլ Փաշինյան աղետի ու իրեն շրջապատող ոհմակի կամքին մնա, ապա Բերձորն էլ, Աղավնոն էլ, Սուսն էլ կհանձնեն, բայց այստեղ առաջին պլան է գալու Արցախի սուբյեկտայնության գործոնը»,-ասաց մեր զրուցակիցը՝ շեշտելով, որ պաշտոնական Ստեփանակերտն առանց կաշկանդվելու պետք է իր վճռական խոսքն ասի:
«Պետք է գտնեն այն իրավաքաղաքական փաստարկները, որոնք առաջ մղելով՝ պաշտոնական Ստեփանակերտը պետք է դեմ արտահայտվի այդ աղետալի փաստաթղթի կետը կյանքի կոչելուն, մանավանդ, որ խոսքն Արցախի Հանրապետության՝ սահմանադրորեն ամրագրված տարածքի մասին է: Պաշտոնական Ստեփանակերտը պետք է հատու ոչ ասի: Տարածքները չհանձնելու այդ դիրքորոշումը միանգամայն համապատասխանում է մեր դաշնակից Ռուսաստանի շահերին: Նիկոլ Փաշինյանն առհասարակ այնպիսի աղետաբեր զիջումների է գնացել… Եվ այս համատեքստում հայոց պետականության վերջին կարմիր գծերը համընկնում են դաշնակից Ռուսաստանի և բարեկամ Իրանի կենսական շահերին առնչվող կարմիր գծերին, որոնք ուղղակի չպետք է հատվեն և վերջ: Ունենալով այդ տեսանելի, շատ դեպքերում նաև անտեսանելի աջակցությունը դաշնակցի կողմից՝ Արցախի իշխանությունը պետք է դեմ գնա այս աղետաբեր զարգացումներին, կանխի այն, և վստահ եմ, որ այդ ռեսուրսը կա: Այստեղ շատ լուրջ գործոն ունենք՝ ի շահ մեզ օգտագործելու տեսանկյունից: Խոսքը հատկապես Աղավնոյում հողից կառչած բնակչության մասին է: Այստեղ բնակչությանը սպառնացող անվտանգության խնդիրներ կան, և այդ բնակչության խոսքը պետք է լսելի դառնա: Մեծ հաշվով, իրողությունները հետևյալն են. եթե մինչև այդ ճանապարհը շահագործելու պահը Նիկոլ Փաշինյանը մնաց իշխանության, ապա Արցախի սկզբունքային ոչ-ը պետք է լսելի ու հստակ լինի:
Արցախն ինքնուրույն, դաշնակից ՌԴ-ի հետ պետք է դեմ գնա այդ աղետաբեր ընթացքին՝ հիմնավորելով, որ Ադրբեջանը բազմիցս խախտել է նոյեմբերի 9-ի համաձայնությունը, չի կատարել իրեն վերապահված պարտականությունները՝ ի դեմս գերիների վերադարձի, Ադրբեջանից բացահայտ վտանգ է բխում՝ ուղղված հայոց պետականությանը, Արցախի ժողովրդին: Դատելով նաև Ադրբեջանի ագրեսիվ կեցվածքից, Ալիևի մակարդակով հնչող հայտարարություններից՝ ակներև է, որ առկա է անվտանգության խնդիր, և այդ խնդրով պայմանավորված՝ ԱՀ-ն չպետք է գնա այդ տարածքները հանձնելու ճանապարհով, մանավանդ, որ ԱՀ ստորագրությունը զուտ ֆորմալ առումով չկա նոյեմբերի 9-ի համաձայնության տակ: Մենք այլևս ոչ մի թիզ հող զիջելու իրավունք չունենք»,-ընդգծեց մեր զրուցակիցը:
Նրա խոսքով, այդ աղետը հուլիսի 1-ին, ինչպես կանխատեսվում էր, մեր գլխին չի գա, բայց այդ հեռանկարը, ցավոք, առկա է. «Այս հանգամանքը տեսանելի հեռանկարում մեր պետականակենտրոն ուժերի թիվ մեկ օրակարգը պետք է լինի: Արցախի պաշտոնական դիրքորոշումն ամեն կերպ պետք է պաշտպանել հուժկու ժողովրդական շարժմամբ՝ ոչ ասելով, ներքին ճնշում բանեցնելով նաև կապիտուլ յանտական ռեժիմի դեմ: Համաժողովրդական պայքարով պետք է կանխենք Բերձորի հանձնումը, որովհետև եթե այդ աղետը մեր գլխին եկավ, Արցախի հայաթափման որոշիչ քայլն է լինելու. Բերձորի հանձնումից հետո հայապատկան Արցախի մասին խոսելը ավելի դժվար ու բարդ է լինելու»:
Ավելի լայն համատեքստում խոսելով վտանգների մասին՝ Դավիթ Ջամալ յանը հավելեց. «Ի սկզբանե թրքացածների այս ոհմակը պետք է ամբողջ Արցախը հանձներ: Պատերազմի շարունակությունը պետք է արդեն ՀՀ տարածքում լիներ, պետք է կյանքի կոչվեր «Զանգեզուրի միջանցք» ասվածը՝ Սյունիքի օկուպացիայի փաստով: Կյանքի պետք է կոչվեր Հայաստանի անգլոսաքսոնական հեռանկարը, որի էությունը հետևյալն է. մոտ 20 հազար կիլոմետրանոց Հայաստան՝ առանց Սյունիքի ու Արցախի, Թուրանի ճանապարհի կյանքի կոչում: Բացի այդ, Թուրքիա, Նախիջևան, Սյունիք, Արցախ, Ադրբեջան՝ այդ ամբողջ տարածքը պետք է լիներ վերահսկելի թուրք-ադրբեջանական ուժերի կողմից: Ու, ըստ այդ սցենարի, ավելի մեծ աղետի, հանրության բարոյահոգեբանական անկման ֆոնին թրքացածների իշխանությունը պետք է ստորագրեր իրեն մատուցվող, հրամցվող բոլոր, այսպես կոչված, խաղաղության պայմանագրերը, առանց ներքին դիմադրություն ունենալու, քանի որ աղետի ֆոնին կոտրված հասարակության կողմից էլ ի՞նչ դիմադրություն: Հաջորդ քայլն էլ պետք է լիներ Ռուսաստանին տարածաշրջանից դուրս մղելը՝ պայմանավորված այն փաստով, որ, իբրև թե, «խաղաղության» պայմանագրերն արդեն կնքված են, արդեն որևէ վտանգ չի բխում Թուրքիայից, Ադրբեջանից, ու այստեղ ռուսական բազան անելիք չունի: Այս թեզը պետք է առաջ քաշվեր, և հենց սա էր լինելու Հայաստանի անգլոսաքսոնական հեռանկարը: Հետո Հայաստանի աստիճանական թրքացման մասին պետք է խոսք լիներ: Թուրքիան հետևողականորեն պետք է ներգրավվեր ՀՀ ողջ հասարակական կյանքում, էքսպանսիայի միջոցով Հայաստանը պետք է դառնար քվազի պետություն՝ Թուրքիայի տոտալ ազդեցության տակ: Հենց այս սխեման պետք է կյանքի կոչվեր: Ու այս գլոբալ ֆոնին Բերձորի, Սուս կամ Աղավնո գյուղերի հայապատկան լինելու մասին խոսք անգամ լինել չէր կարող»:
Մեր զրուցակցի խոսքով, նշված հեռանկարը կանխվել է ամենավերջին պահին՝ ՌԴ հատուկ միջամտությամբ, երբ, նրա դիտարկմամբ, փրկվել է Արցախի մի պատառիկը, նաև Սյունիքը. «Սյունիքի ու Արցախի լինելիությունն այսօր ևս ուղղակիորեն պայմանավորված է ռուսական ներկայությամբ, թեպետ Արցախում շատ լուրջ աշխատանքներ են տարվում պաշտպանության բանակի և, առհասարակ, Արցախի ուժային կառույցների մարտունակության վերականգնման ուղղությամբ»:
Այսօր, ըստ Դավիթ Ջամալ յանի, միանշանակ է, որ այլ կերպ է մեկնաբանվում 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի փաստաթուղթը. «Այսօր ևս, իհարկե, ակներև են Ալիևի մաքսիմալիստական նկրտումները: Եվ այդ մաքսիմալիստական, ծա վ ա լ ա պաշ տ ա կան ագր ե ս ի վ նկրտումներին Նիկոլ Փաշինյանը պատրաստ է հագուրդ տալ: Ակնհայտ է նաև, որ թրքացածների ռեժիմի պարագլուխը պատրաստ է հանձնել վերոնշյալ բնակավայրերը: Այլ խնդիր է, որ ՀՀ-ում, ԱՀ-ում կա լրջագույն դիմադրություն, ու այսօր, մեծ հաշվով, պատրանքներից զերծ մնալու պահն է: Ադրբեջանական կողմն այդ ճանապարհը մեզ կհրամցնի ու կպահանջի թե՛ Բերձորը, թե՛ հարակից գյուղերը: Եթե մնա Փաշինյանի կամքին, ապա, ի շահ Ադրբեջանի մեկնաբանելով նոյեմբերի 9-ի այդ կետը, կհանձնի այդ տարածքը երեք բնակավայրով: Իսկ ո՞րը պետք է լինի մեր անելիքը: Նախ՝ այդ ճանապարհի հետ կապված տեխնիկական հարցերը պետք է առաջ մղել, ինչը կարող է այդ ճանապարհը չընդունելու, աղետը կանխելու միջոց լինել: Իսկ ընդհանրապես, պետք է ոչ ասել ու թույլ չտալ այդ աղետի պատուհասելը մեր գլխին: Այս իմաստով Ստեփանակերտի հատու ոչ-ը մեզ համար օրվա հրամայական է դառնում, պետք է այդ ոչ-ն ասել՝ հիմնվելով ռուսական կողմի վրա, որովհետև վերջինիս կենսական շահերին դեմ է այն, ինչ կարող է տեղի ունենալ»:
Դ. Ջամալյանի խոսքով, կարևոր է ֆիքսել նշվածը, քանի որ վարձված հակառուսականության ֆոնին կարող է տպավորություն ստեղծվել, թե ռուսները շահագրգռված են այդ հարցում. «Մինչդեռ, դա իրականության հետ որևէ աղերս չունի: Այլ բան է, որ Հայաստանի գործող ղեկավարությունը ոչինչ չի անում այդ տարածքը պահելու համար, և այդ կերպ ավելի է բարդացնում ՌԴ-ի գործը՝ տարածքը հայապատկան պահելու առումով: Միշտ եմ ասել՝ Ալիևի հաղթաթուղթը Փաշինյանն է, բայց Ստեփանակերտն իր վճռական ոչ-ը պետք է ասի: Բացի այդ, եթե խոսքը ԼՂԻՄ-ի մասին է, ապա գոնե տրամաբանությունը հուշում է, որ առնվազն ԼՂԻՄ-ի սահմաններով դեօկուպացիան կյանքի կոչելուց հետո միայն պետք է խոսել այն մի փոքրիկ տարածքի մասին, որը մեր վերահսկողության տակ է մնացել՝ ԼՂԻՄ-ի նախկին սահմաններից դուրս լինելով: Բայց այստեղ մի վերապահում կա. երբ խոսում ենք Արցախի տարածքների դեօկուպացիայի մասին, ապա երբեք չպետք է սահմանափակվենք նախկին ԼՂԻՄ-ի սահմաններով: Ու այս իմաստով շատ ողջունելի է ԱՀ ԱԺ-ի կողմից ընդունված «Բռնազավթված տարածքների մասին» օրենքը, որտեղ ընդգծվել է օկուպացված 10 հազար քառակուսի կմ-ի հանդեպ Արցախի իրավասուբյեկտայնության հանգամանքը: Սա այն փաստաթուղթն է, որին հղում անելով՝ պաշտոնական Ստեփանակերտը կարող է իր հատու ոչ-ն ասել Բերձորի ու հարակից գյուղերի հանձնմանը»:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
