«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Բանակցություններում վերջին շրջանում բավականին ակտիվություն կա, ընդ որում՝ Մյունխենն այս տեսանկյունից շատ հանգրվանային էր, կարևոր՝ շատ հանգամանքներ հասկանալու համար: Այս կարծիքին է «Հայացք» վերլուծական կենտրոնի փորձագետ Հերմինե Մխիթարյանը, որի հետ զրույցում անդրադարձել ենք Ադրբեջանի հետ եռակողմ, երկկողմ ձևաչափերով բանակցություններին, հանդիպումներին:
Հիշեցնելով Մյունխենից առաջ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ռուսաստանցի համանախագահ, հայադրբեջանական կարգավորման հարցերով ՌԴ ԱԳ նախարարի հատուկ ներկայացուցիչ Իգոր Խովաևի տարածաշրջանային այցի մասին՝ Հ. Մխիթարյանը «Փաստի» հետ զրույցում նշեց. «Ռուսական աղբյուրները նշում էին, որ Խովաևն իր ծրագրով, առաջարկներով է եկել: Այդուհանդերձ, ռուսական կողմին չհաջողվեց երկու երկրի ղեկավարների մակարդակով հանդիպում կազմակերպել, բոլոր նախաձեռնությունները զրոյացվում էին: Ու տևական դադարից հետո առաջին անգամ հանդիպում կազմակերպվեց Մյունխենում: Ուզենք, թե ոչ, սա աշխարհաքաղաքական բախումների ու առճակատման համատեքստում պետք է դիտարկենք: Այն, ինչ կատարվում է մեր շուրջ՝ ՀՀ-ում ու Արցախում, իր վրա կրում է աշխարհաքաղաքական բախման դրոշմը»:
Այս տեսանկյունից, ըստ մեր զրուցակցի, Արևմուտքը նախաձեռնողականությունն իր վրա վերցրեց՝ հերթական անգամ ցույց տալով, որ ակտիվ բանակցություններն ընթանում են իր հովանու ներքո: «Այս մասին վկայում էին նաև Մյունխենում հնչած հայտարարությունները, մասնավորապես, որ կա գործընթաց, որն արևմտյան միջնորդությամբ ակտիվորեն առաջ է գնում: Զուգահեռ՝ վերոնշյալի մասին էր վկայում նաև ՀՀ ԱԽ քարտուղարի հայտարարությունը՝ կապված խաղաղության պայմանագրի տեքստը Ադրբեջանին փոխանցելու, այդ տեքստի որոշակի նյուանսներ բացահայտելու հետ»,– հավելեց նա:
Անդրադառնալով Մյունխենում մասնավորապես Ալիևի հնչեցրած հայտարարություններին՝ փորձագետը նկատեց. «Ադրբեջանի կողմից բարձր մակարդակով հայտարարվեց, որ բանակցություններն ընթանում են, այսպես կոչված, երկվեկտոր տրամաբանության ներքո: Այսինքն, խաղաղության պայմանագրի համատեքստում հայ-ադրբեջանական բանակցություններն առանձին են դիտարկվում, Ստեփանակերտ-Բաքու երկխոսության մեխանիզմ ստեղծելու հարցն՝ առանձին: Հետաքրքիր էր նաև, որ այս համատեքստում Ալիևը հերթական անգամ իր նախապայմանն առաջ քաշեց՝ հայտարարելով, որ Ռուբեն Վարդանյանի պաշտոնավարման պայմաններում իրենք որևէ երկխոսության չեն գնալու Ստեփանակերտի հետ:
Միայն փաստը, որ օրեր անց Ռուբեն Վարդանյանը պաշտոնանկ արվեց, ֆոնային առումով խիստ բացասական էր հայկական կողմերի համար, իսկ Արցախի համար նման քայլը զիջողականություն էր՝ սպասվող մեխանիզմին ընդառաջ: Ադրբեջանի ընկալմամբ, սա իր պահանջների հերթական բավարարումն էր, և, ըստ էության, ոչ առաջինը: Մինչ այդ Կաշենի հանքավայրը փակելու որոշում էր կայացվել, հետո եղավ Ռ. Վարդանյանի հեռացումը, և ՌԴ ԱԳ նախարար Լավրովի՝ Բաքու այցի ժամանակ արդեն սքանավորման սարքերի մասին հայտարարություն եղավ»:
Հերմինե Մխիթարյանի հետ զրույցում անդրադարձանք նաև արցախյան և ադրբեջանական կողմերի հանդիպման փաստին՝ Ստեփանակերտ-Բաքու երկխոսության միջազգային մեխանիզմի ձևաչափի բացակայության պայմաններում: «ՀՀ իշխանությունները դեռ շատ վաղուց ամեն ինչ տանում էին նրան, որ չեն պատրաստվում Արցախի հարցը քննարկել, և որ Արցախի հարցը անգամ խաղաղության պայմանագրում չի լինելու: Փուլ առ փուլ իրավիճակը հասունացավ, ու այսօր արդեն հայտարարում են, թե իրենց համար կարևոր չէ, որ խաղաղության պայմանագրում ընդհանրապես Արցախի հարց լինի:
Ամենաբարձր մակարդակով հայտարարում են, որ իրենց գլխավոր խնդիրը 29 հազար 800 քառակուսի մետր ՀՀ սուվերեն տարածքն է, որն իրականում այսօր արդեն այդքան չէ, ու չգիտենք, թե նման զիջողականության պայմաններում որքան կմնա: Իսկ ի՞նչ է անում Արցախի իշխանությունը. իր քայլերով առնվազն ստեղծում է ֆոն, որ բավարարում է Ադրբեջանի բոլոր պայմանները:
Նման իրավիճակում բանակցային սեղանի շուրջ նստելն, իհարկե, բացասական է անդրադառնալու Արցախի դիրքերի վրա: Մյուս կողմից էլ՝ մենք ոչինչ չգիտենք երկխոսություն ասվածի ու այդ հարթակի մասին: Այսինքն, միջազգային մեխանիզմ ասվածը որևէ կերպ տեսանելի չէ, բայց արդեն բանակցում են: Սա «մետրոպոլիայի և իր նահանգի, մարզի տրամաբանության» մե՞ջ է, ինչի մասին անընդհատ ասում է ադրբեջանական կողմը, թե՞ հավասարը հավասարի բանակցություններ են, որի երանգներն առնվազն տեսանելի չեն:
Կարծում եմ՝ այս տեսանկյունից ևս որոշակի շտապողականություն կա: Այսինքն, չունենալով որևէ հստակ հիմքեր՝ նստել բանակցային սեղանի շուրջ: Մյուս կողմից, իհարկե, հասկանալի է Արցախի վիճակը: Ավելի քան 80 օր շրջափակված են ու չունեն որևէ մեկին, որն իրենց փոխարեն կբանակցեր, հարցերը կլուծեր, ու իրենք են դա փորձում անել: Արցախն իսկապես շատ ծանր իրավիճակում է հայտնվել»,– ասաց նա:
Այս համատեքստում նա շեշտեց՝ որքան էլ դժվար է ակնկալել, բայց Արցախի իշխանությունները որոշակի խոհեմություն պետք է դրսևորեն նաև որոշումների կայացման առումով: «Հաագայի դատարանի որոշումից ընդամենն օրեր անց նույն Ռուբեն Վարդանյանի պաշտոնանկությունը կարծես նվեր լիներ Ադրբեջանին: Այսինքն, եթե նա անգամ միջանցքի բացման գնար, ցույց էր տալու, որ իր նախապայմանը կատարվել է, և դրա համար է նման քայլի գնում: Սա նշանակում է, որ եթե անգամ միջազգային գործիքներ է հնարավոր լինում ձեռք բերել, դրանք նման որոշումների արդյունքում զրոյացվում են:
Արցախի վիճակն այս տեսանկյունից և՛ բարդ է, և՛ շատ պատասխանատու այն առումով, որ Արցախն այսօր պետք է կարողանա ճիշտ դիրքերից սկսել: Զրոյից նոր գործընթաց, նոր ֆորմատ է սկսվում: Շատ կարևոր է, թե ինչ օրակարգով, ինչ կարգավիճակով ես սկսում: Ես չունեմ վստահություն այն հարցում, որ Արցախում լիարժեք պատրաստ են, բայց մյուս կողմից էլ հասկանում եմ, որ Արցախը նաև ՀՀ իշխանությունների թեթև ձեռամբ է հայտնվել այսպիսի իրավիճակում և շատ քիչ հնարավորություններ ունի, ու իրավիճակը բարդ է»,-ասաց Հ. Մխիթարյանը:
Նրա խոսքով, Հայաստանի իշխանությունների մոտեցումը Արցախի հարցում չի փոխվել. ««Ստեփանակերտ-Բաքու երկխոսություն» փաթեթավորմամբ անգամ Հայաստանի իշխանությունների պաշտոնական մոտեցումը հետևյալն է. չկա կարգավիճակի հարց, չկա Արցախի ապագայի հարց, չկա ինքնորոշման իրավունքի հարց»: Այս համատեքստում, անդրադառնալով Գերմանիայի կանցլեր Օլաֆ Շոլցի հայտարարությանը, թե «անհրաժեշտ է հասնել խաղաղ հանգուցալուծման Հայաստանի և Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության, ինչպես նաև ԼՂ քաղաքացիների ինքնորոշման տեսանկյունից», փորձագետը, խոսելով հավաքական Արևմուտքի մոտեցումներից, նկատեց. «Այս մոտեցումն էլ է շատ հասկանալի, և այն ինձ համար որևէ կերպ անակնկալ չէր:
Միջազգային իրավունքի ընկալմամբ, ինքնորոշում կարող է նաև լինել տնտեսական որոշակի ինքնավարությունը, քաղաքական, սոցիալական ազատությունները: Նշվածներն ինքնորոշում մեծ բանաձի ներքո սոսկ տարրեր են: Այսինքն, ազգերի ինքնորոշում ասելով՝ միջազգային իրավունքում որևէ կերպ չի հասկացվում բացառապես անջատումը: Հենց նշվածից ելնելով էր, որ Բերձորի միջանցքի փակվելուց հետո հատկապես Հայաստանի փորձագիտական շրջանակները բարձրաձայնում էին այն մասին, Հայաստանը պետք է օրակարգային դարձնի հենց «անջատում հանուն փրկության» բանաձևը»:
Շեշտելով, որ խնդիրն այստեղ ինքնորոշման իրավունքի որոշակի չափով բավարարումը չէ, Հերմինե Մխիթարյանը հավելեց. «Գոյաբանական խնդիր կա: Արցախը չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում: Սա արդեն «անջատում հանուն փրկության» բանաձևն է, որն, այո, ինքնորոշման իրավունքի մեծ տրամաբանության ներքո է, թեպետ դրա տակ շատ ավելի, այսպես ասած, թեթև տարբերակներ էլ կան: Հետևաբար, երբ Արևմուտքն ասում է, որ ինքնորոշման իրավունքը պետք է հաշվի առնվի, պետք է հասկանալ որպես ավելի միջնաժամկետ ու երկարաժամկետ հեռանկար՝ Ադրբեջանի հետ աշխատանքում: Երբ ասվում է, որ ճանաչում են Հայաստանի և Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, ավելի պարզ լեզվով ասած, Արևմուտքը նկատի ունի, որ ճանաչում է Հայաստանը՝ իր տարածքներով, ճանաչում է Ադրբեջանը՝ Արցախն Ադրբեջանի կազմում:
Այս մասին Արևմուտքի տարբեր պաշտոնյաներ բաց տեքստով են հայտարարել, բայց, որպես մարդու իրավունքները «ճանաչող» երկրներ, խոսում են նաև ինքնորոշման հարցերի մասին: Իրականում, եթե խնդիրն Ադրբեջանի ներքին հարց դառնա, երբ պետք լինի, որպես լծակ կօգտագործեն ու կբարձրաձայնեն և կշահարկեն նաև արցախահայերի իրավունքները: Բայց սա մեզ համար շահեկան ու կարևոր տարբերակ չէ: Մեր ժողովրդի, Արցախի և Հայաստանի Հանրապետությունների շահերից բացառապես «անջատում հանուն փրկության» բանաձևն է բխում, որին այլընտրանք չկա»:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
