«Ջամաաթ Տաբլիգին» սպառնում Է Ղրղզստանի օտարերկրյա ներդրողներին

Ղրղզստանում այսօր նկատելի են տագնապալի նախադրյալներ, որոնք չեն կարող չանհանգստացնել։ Հայաստանն ու Ղրղզստանը ԵԱՏՄ և ՀԱՊԿ անդամներ են։ Այս առումով կարևոր կլիներ, որ հայ ընթերցողը տեղեկացված լիներ այն իրողությունների մասին, որոնք այսօր կան Ղրղզստանում, քանի որ մեր երկրները բարեկամական և գործընկերային են առնվազն երկու ինտեգրացիոն միավորումներում։

Վերջին տարիներին Ղրղզստանը մեծ ուշադրություն է գրավում միջազգային հանրության կողմից։ Մի կողմից՝ հանրապետությունը սկսել է խոշոր տնտեսական բարեփոխումներ, որոնք ենթադրում են, այդ թվում՝ օտարերկրյա ներդրողների ներգրավում այնպիսի գրավիչ ոլորտներում, ինչպիսիք են հազվագյուտ հողերի հանքավայրերի մշակումը և հիդրոէներգետիկան։ Մյուս կողմից, Ղրղզստանը շարունակում է մնալ «դանդաղ գործողության ռումբ» տարածաշրջանի անվտանգության համար. երկրում փաստացի իշխանությունը պատկանում է «Ջամաաթ Տաբլիգի» կրոնական– ծայրահեղական կազմակերպությանը։

Այսօր Ղրղզստանը Կենտրոնական Ասիայի ամենաաղքատ երկրներից մեկն է ՝ մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ով 1,3 հազար դոլարից մի փոքր ավելի: Ընդ որում, բնակչության մեծամասնության համար եկամտի առանցքային աղբյուր են մնում հարևան երկրներում, առաջին հերթին՝ Ռուսաստանում աշխատող հայրենակիցներից ստացվող եկամուտները: Ռուսաստանի Դաշնությունում բարդ տնտեսական իրավիճակը և պատժամիջոցների ճնշումը նվազեցրին արտաքին աշխատուժի անհրաժեշտությունը: Դա ստիպում է միգրանտներին վերադառնալ Ղրղզստան։

Գործազուրկ բնակչության և, որպես հետևանք, բողոքող բնակչության թվի ավելացումը դե ֆակտո իմպուլս է տալիս երկրի առանցքային քաղաքական ուժին՝ «Ջամաաթ Տաբլիգի» շարժմանը։

Այս կազմակերպությունը վաղուց ճանաչվել է ահաբեկչական և ծայրահեղական և արգելված է աշխարհի շատ երկրներում, ներառյալ Ռուսաստանում, Ղազախստանում, Կենտրոնական Աֆրիկայի երկրներում, Իրանում և Սաուդյան Արաբիայում՝ բացի Ղրղզստանում: Այստեղ ավելի քան 15 տարի շարունակ տաբլիգների հետևորդները կողմնակիցներ ունեն իշխանության վերին օղակներում։

Այսպես, «Ջամաաթ Տաբլիգի» ակտիվ պաշտպանը Ղրղզստանի նախկին նախագահ Ալմազբեկ Աթամբաևն էր։  Ղրղզստանի «Ջամաաթ Տաբլիգիի» ազդեցիկ անդամ էր նաև հանրապետության մեկ այլ ղեկավարի եղբայրը՝ Ասիլբեկ Ժեենբեկովը (վերջին 15 տարիներին նա պաշտոնավրել է տեղի խորհրդարանում՝ դառնալով նրա խոսնակը)։ Նրա լոբբիի շնորհիվ խորհրդարանի շենքում բացվեց աղոթքի սենյակ։ Եվ դա այն դեպքում, երբ Ղրղզստանը պաշտոնապես հռչակվել է աշխարհիկ պետություն։ Ատամբաևի նախագահության և Ժեենբեկովի խորհրդարանի ղեկավարության տարիներին նմանատիպ աղոթասրահներ են բացվել զորամասերի մեծ մասում, հիմնականում Ղրղզստանի հարավային շրջաններում։

Այդ ժամանակ Ղրղզստանի մահմեդականների հոգևոր վարչությունն անցել է Տաբլիգնրի փաստացի կառավարման ներքո. մինչև անցյալ տարի «Ջամաթ Տաբլիգների» առաջնորդներից Մաքսատ Տոկտոմուշևը զբաղեցնում էր Դումայի և երկրի գերագույն մուֆտիի ղեկավարի պաշտոնը: Պաշտոնում նրա իրավահաջորդը՝ Ռակիև Զամիրը, ըստ որոշ տեղեկությունների, նույնպես ՋՏ-ի ակտիվ կողմնակիցն է։ Մի քանի տարի նա ուղղակիորեն նպաստեց երիտասարդների գաղափարախոսության ձևավորման վրա տաբլիգների ազդեցության ընդլայնման նպատակով։ «Ջամաթ Տաբլիգի»-ի ղրղզական ցանցերի աջակցությամբ, ղրղզական դպրոցականները վերապատրաստման էին մեկնում Պակիստանում և Բանգլադեշում գտնվող տաբլիգների բազաներ:

Պետության կառավարման գործում «Ջամաթ Տաբլիգի» ներկայացուցիչների ամուր դիրքերը և հասարակության մեջ շարժման գաղափարախոսության լայն տարածումը դիտվում են որպես ամբողջ տարածաշրջանին ահաբեկչական սպառնալիքի աճի լուրջ վտանգ: Սա հատկապես ճիշտ է՝ հաշվի առնելով Աֆղանստանի մերձավորությունը, որը վարում է միջազգայնորեն ճանաչված մեկ այլ ահաբեկչական կազմակերպություն՝ «Թալիբան»-ը։

Երկու հազարականներին տաբլիգները աշխատել են «Ալ Քաիդայի» հետ՝ կազմակերպելով և իրականացնելով ահաբեկչություններ ամբողջ աշխարհում։ Օրինակ, 2008-ին հատուկ ծառայությունները կանխեցին մի շարք ահաբեկչություններ Իսպանիայում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում, Պորտուգալիայում և Մեծ Բրիտանիայում, որոնք պատրաստվում էին ՋՏ-ի անդամների կողմից:

Այն ժամանակ պարզել էին, որ կասկածյալները վերապատրաստվել են Պակիստանում և Բանգլադեշում ահաբեկիչների պատրաստման ճամբարներում (հենց այնտեղ, որտեղ «սովորում են» ղրղզ երեխաները)։ 2017-ին Սանկտ Պետերբուրգի մետրոյում տեղի ունեցած պայթյունը, որտեղ զոհվել և տուժել է ավելի քան 100 մարդ, իրականացրել է նաև Ղրղըզստանի ՋՏ-ի կողմից: Ի դեպ, փորձագետները չեն բացառում տաբլիգների մասնակցությունը ղրղզա-տաջիկական սահմանին տեղի ունեցած վերջին իրադարձություններին։

Այս ֆոնին Ղրղզստանը շարունակում է մնալ շատ ռիսկային գոտի ցանկացած ներդրումների համար։ Ինչը, համաշխարհային ներդրումային սառեցման պայմաններում, կարող է զգալի դժվարություններ առաջացնել երկրի զարգացման համար:

Այսպես, սպառնալիքի տակ կարող է հայտնվել արդեն ամենամեծ նախագիծը, որը առաջ է մղում Բիշքեկը՝ Չինաստան-Ղրղզստան-Ուզբեկստան երկաթուղու կառուցումը։

Պեկինը, որը ակտիվորեն լոբբինգ էր անում այս երկաթուղային գծի կառուցման համար (նույնիսկ պատրաստ էր վարկի տեսքով նախագիծ ներդնել մինչև 7 միլիարդ դոլար), որպես այլընտրանքային տրանսպորտային երթուղու մաս դեպի Եվրոպա, այսօր աստիճանաբար սառչում է նախագծի նկատմմբ՝ Ղրղզստանում ՋՏ-ի գործունեության ուժեղացման և երկրի իշխանությունների վերահսկողությունից դուրս գալու հավանականության պատճառով: Արդյունքում, նախընտրելով օգտագործել ավելի անվտանգ տարածքներ ապրանքների տեղափոխման համար:

Անվտանգության տեսանկյունից ռիսկային կարող են դառնալ Ղրղզստանում Չինաստանի այլ, խոշոր ենթակառուցվածքային և էներգետիկ նախագծերը։ Բիշքեկն արդեն կորցրել է չինական ֆինանսների ներգրավման հույսը վերին Նարինի ՀԷԿ-ի կասկադի արդիականացման գործում։ Բայց հենց Պեկինի խոստումների հույսով Բիշքեկը խզեց պայմանագիրը ռուսական «Ռուսհիդրոյի» հետ (ռուս ներդրողներին փոխհատուցման վճարների վերաբերյալ դատական հայցերն ընթանում էին գրեթե 6 տարի և ավարտվեցին Ղրղզստանի պարտությամբ և «Ռոսհիդրո» նախագծում ներդրված բոլոր գումարները վերադարձնելու պարտավորությամբ):

Եվ հիմա Չինաստանը, մնալով Ղրղզստանում խոշորագույն ներդրողը, սահմանափակվում է լեռնամետալուրգիական արդյունաբերության և ագրոարդյունաբերական համալիրի նախագծերով։ Այսինքն՝ ստանում և արտահանում է Չինաստան հումք և պարենային ապրանքներ (հանքաքար, խարամ և մոխիր, պղինձ, հում կաշի և կաշի, հանքային վառելիք, հանքային յուղ, բուրդ և այլն)։

Այլ երկրներ նաև Ղրղզստանը դիտարկում են որպես հումքային դոնոր երկիր՝ ներդրումներ կատարելով երկրաբանահետախուզության և արդյունահանման մեջ։

Այսպիսով, օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների առաջնորդների թվում, բացի Չինաստանից, կան Թուրքիան, Նիդեռլանդները, Մեծ Բրիտանիան և Գերմանիան: Նրանց ներդրումների հիմնական ճյուղերն են՝ երկրաբանահետախուզությունը (Մեծ Բրիտանիա, Չինաստան), օգտակար հանածոների արդյունահանումը (Թուրքիա, Չինաստան), վերամշակող արտադրությունները (Չինաստան, Կիպրոս, Թուրքիա, Գերմանիա):

Սակայն նրանց ներդրումները կարող են վտանգի տակ հայտնվել. վերջին մի քանի տարիներին հաճախակի են դարձել օտարերկրացիների կողմից իրականացվող նախագծերի դեմ կազմակերպված բողոքի ցույցերի դեպքերը։ Փորձագետները բողոքողների գործողությունների համակարգվածությունը կապել են նաև ապակառուցողական ուժերի ՝ ՋՏ-ի համակարգող դերի հետ։

Ռուսաստանի դեպի Ուկրաինա ուշադրության շեղված լինելու ֆոնին (որն ավանդաբար հանդես է եկել որպես տարածաշրջանի անվտանգության երաշխավոր), կարելի է ակնկալել Ղրղզստանում ՋՏ-ի ծայրահեղականների ակտիվացում։

Ամենայն հավանականությամբ, դա ուղղակիորեն կապված կլինի բնակչության հիմնական զանգվածի տնտեսական վիճակի վատթարացման հետ՝ Ռուսաստանից արտագնա աշխատողների վերադարձի և բնակչության վճարունակության նվազման ֆոնին։ Իսկ դա նշանակում է, որ հակաարևմտյան, ավելի ճիշտ՝ հակաաշխարհիկ տրամադրությունների կենտրոնացում կարելի կլինի ակնկալել արդեն առաջիկա մի քանի տարիներին։ Ի դեպ, չի կարելի բացառել աֆղանական ծայրահեղականների հետ նրանց գործողությունների միավորումը։ Այսինքն՝ Ղրղզստանին սպառնում է առանցքային հարթակ դառնալ ամբողջ Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանի ռադիկալացման ձևավորման համար։

Քաղաքագետ՝Աշոտ Սարգսյան