«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Արդեն մոտ 8 ամիս է, ինչ ուկրաինական հակամարտությունը շարունակվում է։ Եվ, ըստ էության, պատերազմն իր դրսևորումներն է ունենում մի քանի ուղղություններով։ Առաջին հերթին ռազմական առճակատումն է, քանի որ բախումներն ինտենսիվորեն շարունակվում են։ Դրան զուգահեռ սրվում է նաև տնտեսական պատերազմը։ Հավաքական Արևմուտքը մեծացնում է ճնշումը և ժամանակի ընթացքում նոր պատժամիջոցներ են սահմանվում ՌԴ-ի նկատմամբ։ Օրինակ՝ օրերս ԵՄ-ն հաստատեց պատժամիջոցների 8-րդ փաթեթը։
Բայց պատժամիջոցներից տուժում է ինչպես ՌԴ-ն, այնպես էլ դրանք սահմանող պետությունները։ Եվրոպայում էներգետիկ ժգնաժամն ավելի է խորանում, քանի որ գազ արտահանող ոչ մի պետություն ընդունակ չէ բավարարել եվրոպական երկրների գազի պահանջարկի այն մասը, որ լրացնում էր Ռուսաստանը։ Եվ էներգակիրների ճգնաժամի ֆոնին մի շարք եվրոպական երկրներում՝ հատկապես Գերմանիայում, բիզնեսը լուրջ վնասներ է կրում՝ խոչընդոտելով տնտեսական զարգացմանը։ Մյուս կողմից էլ՝ եվրոպական երկրների կառավարությունները ձմռան համար իրենց քաղաքացիներին արդեն իսկ նախապատրաստում են խնայողական ռեժիմին։ Միաժամանակ, ձմռանն ընդառաջ բնակչության շրջանում աճում է դժգոհությունը։
Քաղաքացիների համար լուրջ դժվարությունների պատճառ են դարձել նաև գնաճը, ինֆլ յացիան և գործազրկության աճը։ Եվ պատահական չէ, որ աշխատավորները ցույցեր, գործադուլներ են կազմակերպում ու պահանջում են իրենց աշխատավարձերի բարձրացում։ Ըստ այդմ, բողոքի ալիքի հասունացման պարագայում բացառված չեն նաև եվրոպական մի շարք երկրներում անկայուն իրավիճակի ստեղծումը կամ քաղաքական փոփոխությունները։ Սակայն էներգակիրներ արտահանող պետությունները շահում են այս ճգնաժամից։ Օրինակ՝ Սաուդյան Արաբիան ահռելի շահույթներ է ստանում։ Ադրբեջանը նույնպես հայտնվել է բավական շահեկան դիրքերում, քանի որ Եվրոպայի հարավ-արևել յան թևի երկրները մտադիր են ավելացնել ադրբեջանական գազի ներկրումը։ Եվ այդ է պատճառը, որ Եվրոպան աչք է փակում Ադրբեջանում մարդու իրավունքների խախտումների և հատկապես Հայաստանի ու Արցախի նկատմամբ իրագործված հանցագործությունների վրա։
Փոխանակ պատժամիջոցներ սահմանվեին Ալիևների ընտանիքի նկատմամբ, Իլհամ Ալիևին ԵՄ-ի կողմից հրավիրում են Սոֆիա, որտեղ նա մեծ շուքով մասնակցում է Բուլղարիա-Հունաստան գազատարի շահագործման հանձնելու արարողությանը։ Սրանք կարևոր իրողություններ են, որ պետք է հաշվի առնի նաև Հայաստանը իր արտաքին քաղաքականության առաջնահերթությունները ձևակերպելիս։ Գազի մատակարարման ավելացումը Ադրբեջանի կողմից նշանակում է եկամուտների աճ, իսկ այդ գումարները Բաքուն օգտագործում է նոր սպառազինություններ ձեռք բերելու ուղղությամբ։ Պատահական չէ, որ մամուլում մեծ ուշադրության է արժանանում այն հանգամանքը, թե պարբերաբար Իսրայելից Ադրբեջան են թռչում ռազմական բեռնատար ինքնաթիռներ։ Միևնույն ժամանակ, ուշագրավ է, որ Ադրբեջանի և Թուրքիայի հատուկ նշանակության զորքերն այս օրերին համատեղ զորավարժություններ են անցկացնում՝ ըստ էության պատրաստվելով նոր ռազմական սադրանքի։ Այս իրողությունը ենթադրում է, որ Հայաստանը ևս պետք է պատրաստվի հնարավոր սադրանքների և նոր սպառազինություններ ձեռք բերի։ Զուգահեռ պետք է հաշվի առնել, որ ներկայումս տեղի ունեցող բուռն իրադարձությունների պարագայում աշխարհի մասշտաբով հատուկ նշանակություն է ստանում տեխնոլոգիական առաջադիմությունը։
Օրինակ՝ ԱՄՆ-ը ձգտում է տեխնոլոգիական նորարարությունների ձեռքբերումներից օգտվելու հնարավորությունից զրկել նախ՝ Ռուսաստանին, ապա՝ նաև Չինաստանին։ Այս համատեքստում հատկապես յուրահատուկ նշանակություն է ձեռք բերել կիսահաղորդիչների և չիպերի արտադրության և մատակարարման թեման։ Այսինքն, արդեն իսկ նշմարվում է, որ ձևափոխվող աշխարհակարգում եզակի նշանակություն են ունենալու բարձր տեխնոլոգիաները։ Դրա համար էլ ԱՄՆ-ն ծրագրում է Չինաստան միկրոսխեմաների և կիսահաղորդիչների արտահանման վրա նոր սահմանափակումներ մտցնել, իսկ նախագահ Բայդենն օգոստոսին ստորագրեց երկրում կիսահաղորդիչների արտադրության զարգացման համար 280 միլիարդ դոլար հատկացնելու մասին օրենքը։ Այս ամենի հետ մեկտեղ ԱՄՆ-ը, Հարավային Կորեան, Ճապոնիան և Թայվանը նախատեսում են ստեղծել կիսահաղորդիչներ արտադրողների դաշինք։ Նկատի ունենանք, որ բարձրակարգ կիսահաղորդիչները անհրաժեշտ են ոչ միայն տնտեսության, այլ նաև ռազմական ոլորտի և զենքերի արտադրության շրջանակներում։
Իսկ նորարարական լուծումների կիրառմանը զուգահեռ աճում է չիպերի պահանջարկը։ Եվ այս պայմաններում Հայաստանում էներգակիրների բացակայությունը կարելի է փոխհատուցել բարձրտեխնոլոգիական արտադրությամբ, որը մեր երկրին առավելություններ կտա։ Պատահական չէ, որ հատուկ կարևորություն է տրվում Թայվանին, քանի որ այդ երկրում է գործում չիպերի արտադրության համաշխարհային հսկա TSMC ընկերությունը։ Միաժամանակ աշխարհում տիրող անորոշությունների և առճակատման պայմաններում նոր երևույթներ են ի հայտ գալիս տնտեսական և ռազմավարական տեսանկյունից չափազանց մեծ նշանակություն ունեցող ենթակառուցվածքների թիրախավորման տեսքով։ Եվ այդ շրջանակներում ականատես ենք լինում այնպիսի դեպքերի, ինչպիսին օրինակ՝ «Հյուսիսային հոսք–1» և «Հյուսիսային հոսք–2» գազատարների վնասումներն ու հանկարծակի արտահոսքերն էին կամ Ղրիմի կամուրջի վրա բեռնատար մեքենայի պայթեցումն ու դրան հետևած ռուսական արձագանքը ուկրաինական ենթակառուցվածքների ուղղությամբ։
Այսպիսի իրադարձությունները կարող են նոր խթան հաղորդել ապակայունացման համար։ Եվ ինչքան Ուկրաինայում իրավիճակը սրվի, մի կողմից՝ հավաքական Արևմուտքը, իսկ մյուս կողմից՝ ՌԴ-ն և նրան սատարող երկրներն ինչքան շատ մխրճվեն հակամարտության մեջ, Ադրբեջանի ախորժակն ավելի է մեծանալու, հայկական կողմի համար նորանոր անընդունելի պահանջներ են ներկայացվելու։ Այդ պահանջներով թշնամին փորձելու է, այսպես ասած, լեգիտիմացնել իր ագրեսիան այն համատեքստում, թե մենք խաղաղություն ենք առաջարկում Հայաստանին, իսկ հայկական կողմը չի ընդունում մեր պարզած ձեռքը։ Ուստի, ամեն դեպքում պետք է պատրաստ լինել իրադարձությունների զարգացման ցանկացած սցենարի։
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
